فرهنگ ایمنی در معادن مس؛ از الزام تا باور سازمانی
معادن مس به‌واسطه‌ی ماهیت عملیات سنگین، محیط‌های پرخطر و تجهیزات پیچیده، همواره در زمره صنایع با ریسک بالا قرار دارند. در چنین محیطی، مفهوم «ایمنی» دیگر تنها یک الزام قانونی یا فرآیند اداری نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک، اخلاقی و انسانی محسوب می‌شود. اما در کنار تدوین دستورالعمل‌ها و خرید تجهیزات ایمنی، آنچه واقعاً می‌تواند امنیت پایدار را در محیط معدن تضمین کند، ایجاد و نهادینه‌سازی فرهنگ ایمنی است؛ فرهنگی که از باور و رفتار روزانه کارکنان شکل می‌گیرد، نه فقط از تابلوها و مقررات خشک.
فرهنگ ایمنی یعنی مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها، نگرش‌ها و رفتارهایی که همه‌ی افراد سازمان نسبت به مسائل ایمنی دارند. وقتی ایمنی بخشی از فرهنگ سازمانی می‌شود، دیگر اجرای آن نیاز به زور، پیگیری یا تنبیه ندارد. هر فرد در هر سطحی، از کارگر تا مدیر ارشد، ایمنی را به‌عنوان مسئولیتی شخصی و جمعی می‌پذیرد. در چنین فرهنگی، فرد نه‌تنها از جان خود محافظت می‌کند، بلکه احساس مسئولیت نسبت به جان همکارانش نیز دارد.
در معادن مس، حوادثی مانند ریزش تونل، انفجار کنترل‌نشده، گازگرفتگی، تصادف با ماشین‌آلات سنگین یا سقوط از ارتفاع، از جمله خطراتی هستند که می‌توانند در کسری از ثانیه به یک فاجعه انسانی و اقتصادی تبدیل شوند. آمارهای جهانی نشان می‌دهند که بیش از ۸۰٪ از حوادث معدن ناشی از خطای انسانی است؛ و خطای انسانی، اغلب نتیجه‌ی نداشتن آموزش کافی، خستگی، فشار روانی، یا بی‌توجهی به الزامات ایمنی است. همه‌ی این عوامل، در نهایت ریشه در ضعف فرهنگ ایمنی دارند.
برای ساخت فرهنگ ایمنی پایدار، اولین گام، الگوسازی توسط مدیران ارشد و سرپرستان است. اگر مدیر پروژه یا مهندس ارشد خود را ملزم به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی بداند، دیگر کسی استفاده از کلاه ایمنی را به عنوان یک اجبار نگاه نمی‌کند. در واقع، فرهنگ ایمنی از بالا به پایین منتقل می‌شود و مسئولیت آن صرفاً بر عهده واحد HSE نیست.
آموزش مستمر و واقعی نیز از ارکان مهم این فرهنگ است. کلاس‌های آموزشی نباید صرفاً برای پر کردن ساعات کاری یا پاسخ به الزامات بازرسی‌ها برگزار شوند. بلکه باید به شکلی طراحی شوند که کارکنان با خطرات واقعی مواجهه پیدا کنند، تجربه عملی کسب کنند، و باور کنند که رعایت اصول ایمنی، مستقیماً به نفع خود آن‌هاست. استفاده از شبیه‌سازها، آموزش با سناریوهای واقعی، و حضور متخصصان ایمنی باتجربه می‌تواند تأثیر این آموزش‌ها را به‌طرز چشمگیری افزایش دهد.
تشویق کارکنانی که رفتارهای ایمن از خود نشان می‌دهند، ایجاد سازوکار گزارش داوطلبانه‌ی خطرات و شبه‌حوادث، بررسی دقیق علت حوادث کوچک، و اجرای نظام بازخورد ایمنی، همه ابزارهایی برای تقویت این فرهنگ هستند. همچنین، نباید از اهمیت سلامت روان و فشارهای محیطی در کاهش سطح هوشیاری کارکنان غافل شد. خستگی، استرس و مشکلات خانوادگی می‌توانند در بروز حوادث نقش زیادی داشته باشند. بنابراین، حمایت روانی و اجتماعی از کارکنان نیز بخشی از مسئولیت ایمنی در معادن است.
در کنار این اقدامات، استفاده از فناوری‌های نوین نیز نقش مهمی در ارتقای فرهنگ ایمنی دارد. سیستم‌های پایش آنلاین گازها، موقعیت‌یابی افراد در تونل‌ها، هشداردهنده‌های لرزه‌ای، سیستم‌های هوشمند توقف اضطراری ماشین‌آلات، و اپلیکیشن‌های گزارش حوادث، همه ابزارهایی هستند که کارکنان را از مخاطرات آگاه می‌کنند و آن‌ها را در تصمیم‌گیری سریع یاری می‌رسانند.
در نهایت، هیچ‌یک از این تلاش‌ها بدون مشارکت فعال نیروی انسانی به نتیجه نمی‌رسد. کارگران معدن، بیش از هر فرد دیگری با خطرات روبرو هستند، و بیش از هرکس دیگری می‌توانند در پیشگیری از آن‌ها نقش داشته باشند. اگر به آن‌ها اعتماد شود، صدایشان شنیده شود، در تصمیمات ایمنی مشارکت داده شوند، و به‌جای سرزنش در خطاها، فرصت یادگیری داده شود، فرهنگ ایمنی به یک جریان زنده در سازمان تبدیل خواهد شد.
هلدینگ مهندسی صنعت معدن مس، به‌عنوان یکی از پیشروترین مجموعه‌های صنعتی در حوزه معادن مس کشور، همواره تلاش کرده است که ایمنی را از سطح دستورالعمل به سطح فرهنگ ارتقا دهد. این هلدینگ با بهره‌گیری از تیم تخصصی ایمنی، توسعه واحد HSE هوشمند، اجرای کمپین‌های آموزشی، و مشارکت فعال کارکنان در فرآیندهای ایمن‌سازی، الگوی موفقی از ترکیب بهره‌وری و ایمنی در صنعت معدن کشور ارائه کرده است. باور ما این است که هیچ تولیدی آن‌قدر فوری نیست که ارزش از دست رفتن جان حتی یک کارگر را داشته باشد.
